25. Verwachtingen

Regelmatig komt in de reacties van de mensen die mijn weblog volgen, de vraag voor of mijn studieverlof voldoet aan de verwachtingen die ik er van tevoren van had (enkele dagen geleden werd die vraag heel uitdrukkelijk gesteld door Dick en Mattie de Ruiter). Soms spreken mensen ook de wens uit dat ik mag vinden wat ik verwacht. Daarom wil ik vandaag iets over mijn verwachtingen vertellen en daarover of ik ze in vervulling zie gaan.
Om te beginnen wil ik eerst iets kwijt over een studieverlof in het algemeen. Misschien hebt u gehoord of gelezen dat men in de landelijke kerk bezig is om het studieverlof voor de predikanten en de kerkelijke werkers in een andere vorm te gieten. Volgens de nieuwe opzet zou je niet meer drie maanden studieverlof inééns op (kunnen) nemen, maar telkens kleine stukjes. Die kleine stukjes dienen dan ook nog op verschillende terreinen van het werk van een predikant te liggen. Nu eens houd je je een week bezig met de geloofsleer, dan weer met het verbeteren van je preektechniek, dan weer met de organisatie of de geschiedenis van de kerk of met de bijbel enz. Per vijf jaar – zo stond het in het oorspronkelijke plan – zou je nog maar twee weken hebben om helemaal vrij in te vullen, bijvoorbeeld op de manier zoals ik het nu doe.
Veel predikanten zijn het met die nieuwe opzet niet eens (en de synode gaat de plannen nog eens grondig bekijken omdat zij er blijkbaar toch ook niet helemaal gelukkig mee is). Voor mij persoonlijk zou het weliswaar geen ramp zijn als die nieuwe plannen uitgevoerd werden, maar ik zou het wel heel jammer vinden. Dat heeft er mee te maken dat er in mijn beleving een groot verschil is tussen een nascholing en een studieverlof.
Mijn vrouw heeft bijvoorbeeld heel regelmatig nascholingen. Dan gaat ze bijvoorbeeld een dag naar Eindhoven om zich te laten trainen in een nieuwe operatietechniek. Dat is heel goed om te waarborgen dat alle artsen in Nederland in principe bij de tijd blijven. Het zou jammer zijn als alle nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de gezondheidszorg aan de artsen in het veld voorbij zouden gaan. Hoe ouder je dokter dan is, des te slechter zou je het dan met hem of haar getroffen hebben, want des te meer verouderd zou zijn of haar kennis van het vak zijn.
Maar als predikant ben je niet zozeer bezig met technieken, maar eigenlijk ben je zèlf het instrument waarmee je werkt. Als ik een preek maak, luister ik met mijn eigen leven en mijn eigen geloof naar wat een tekst zegt. Die tekst roept bij mij gevoelens op, vragen, weerstand, bevrijding en daarmee ga ik in de loop van een week aan de slag om een boodschap te vinden die de vrucht is van mijn eigen ontmoeting met de bijbelse tekst die we op zondag lezen. Ik heb het in die dienst dan niet over mijn eigen leven, ik heb het ook niet alleen maar over de tekst, ik spreek over datgene wat er is gebeurd in de ontmoeting van de bijbeltekst met mijn leven. En ik hoop natuurlijk dat u het 'gesprek' dat ik in de week daarvoor met dat bijbelwoord heb gevoerd en waarvan de preek de neerslag is, zult herkennen, zodat het ook in uw leven kan landen.
Als predikant ben je in je werk voortdurend bezig om met het klankbord van je eigen leven te werken. Je put uit datgene wat je jezelf in je opleiding en in je leven eigen hebt gemaakt en je deelt daarvan uit. Maar iedereen weet dat je om uit te kunnen blijven delen, van tijd tot tijd ook je eigen voorraad weer moet aanvullen.
Een studieverlof is wat mij betreft zo’n manier om je voorraad aan te vullen. Daarbij gaat het dan niet in de eerste plaats om technieken. Het gaat er om dat je zelf bereid bent om je leven nog eens helemaal ondersteboven te halen – 'om te spitten' – om voor jezelf nieuwe impulsen op te doen.

Nu heb ik er dus voor gekozen om de Koptische kerk in Egypte te leren kennen. Een christelijke kerk, maar één die sinds vijftienhonderd jaar andere wegen is gegaan dan de kerken in het Westen. Dat wil zeggen: ik ontmoet hier medechristenen, maar we hebben een heel verschillende geloofstaal. Om te beginnen moet ik er van uitgaan dat even niets van wat ik meebreng, vanzelfsprekend is. Ik moet alles vergelijken en me afvragen: zien ze dat hier ook zo, of gaan ze er hier anders mee om?
Toen u mij vóór mijn vertrek vroeg: wat ga je doen?, kon ik daarom alleen maar vage antwoorden geven. Je zou het kunnen vergelijken met een bergbeklimmer. Hij weet dat er in een land ver weg een hele interessante berg is, maar hij heeft die berg nog nooit gezien. Toch wil hij hem gaan beklimmen. Maar hij kan van te voren natuurlijk niet zeggen hóe hij zijn klim aan zal gaan pakken.
Zo was het ook voor mij: ik moest eerst naar Egypte toe om te zien hoe die Koptische kerk eigenlijk in elkaar zit en pas daarna kon ik gaan kijken hoe ik het aan zou pakken om die kerk te leren kennen. Dat wilde dus niet zeggen dat mijn doel vaag was. Het doel was heel duidelijk: de Koptische kerk leren kennen. Alleen de weg om dat doel te bereiken, was van te voren onduidelijk.
Maar goed, nu dus de vraag: vind ik in dit studieverlof wat ik zoek? Ja, het beantwoordt ten volle aan mijn verwachtingen. De verwachting namelijk dat het een verrijking is om een kerk en een geloofstraditie te leren kennen die onder heel andere omstandigheden met dezelfde God en met dezelfde bijbel leeft als wij. Ik leer er heel veel bij, maar ik ontmoet ook heel veel. Leren doe je met je hoofd, ontmoeten met je hele persoon.
Een gevolg van deze ontmoetingen is trouwens ook dat ik er in zekere zin juist 'protestantser' op word. Ik noem maar een concreet voorbeeld. In de diensten hier zie ik heel veel boeiende dingen, dingen die we in sommige gevallen in Koudekerke misschien wel over zouden kunnen nemen, maar ik mis er ook iets dat mij dierbaar is: namelijk het gemeente -zijn. Als de mensen na de mis de kerk verlaten, zijn ze in het uur (de twee uur ...) daarvoor niet een geméénte, een gemeenschap van met elkaar verbonden mensen geworden. Dat merk je heel concreet daaraan dat het tijdens de dienst een komen en gaan is. De kerk lijkt in dat opzicht op een supermarkt waar je boodschappen komt doen. En dan merk ik dat het voor mij iets kostbaars is dat het in onze protestantse traditie niet om 'de kerk' gaat (die jij wel nodig hebt maar die jou niet nodig heeft om kerk te zijn), maar om de geméénte.
Is dit een beetje een antwoord op uw vragen?